Ten artykuł jest wynikiem naszej współpracy z mojedrinki.pl
Polskość jest zagadnieniem złożonym i ważne jest rozpoznanie sposobu jej konstruowania w dwóch państwach: Litwie i Białorusi. Oba znajdowały się pod rządami różnych reżimów politycznych i ideologii. Niniejszy artykuł bada rolę instytucji w kształtowaniu lojalności populacji mniejszości etnicznych w tych dwóch narodach.
Polskość byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego była w tych dwóch krajach instrumentalizowana na różne sposoby. Na przykład Adam Naruszewicz był w Wilnie profesorem retoryki i filozofii. Z terytorium Wielkiego Księstwa pochodził też Franciszek Bohomolec. A Janowi Chryzostomowi Paskowi, XVII-wiecznemu szlachcicowi, przypisuje się miano jednego z pionierów polskiego romantyzmu.
W XVIII wieku na Białorusi obowiązywały dwa języki urzędowe – łaciński i polski. Większość pism była w języku łacińskim. Jednak część szlachty przyjęła niektóre polskie zwyczaje. Z tej grupy wywodził się jeden z najbardziej znanych poetów polsko-białoruskiego baroku, Janka Kupała. Inną ważną postacią był Baranowicz Pauluk Bahrym, który należał do szlachty. Był on pierwszym białoruskim poetą, który czerpał inspirację z chłopstwa, ale w 1828 roku został zmuszony do emigracji. Później już nigdy nie pisał.
Podobnie jak w Polsce, średniowieczna historia Litwy była atrakcyjnym punktem dumy dla obywateli tego kraju. Jednak w XIX wieku naród zaczął przeżywać narodowy renesans. Wielu poetów, artystów i naukowców tej epoki pochodziło z Wielkiego Księstwa. Ale i kultura polska znalazła nowe ujście w białoruskich poetach. Poeci ci byli bardziej dowcipni i stosowali kalambury z nazw własnych.
Kiedy Związek Radziecki upadł, Białoruś i Litwa zaczęły tworzyć własną politykę i rządy. Podczas gdy Litwini pozostali lojalni wobec swojego kraju i jego monarchy, Polacy na Białorusi obrali niezależną drogę. Po upadku Związku Radzieckiego Mińsk postanowił skorzystać z polityki sąsiedztwa Unii Europejskiej w celu poprawy stosunków gospodarczych. Do początku lat 90. Białoruś i Litwa były niepodległe.
Podobnie jak w Polsce, białoruska i litewska tożsamość jest silnie uzależniona od szerszego kontekstu politycznego. Warto też zauważyć, że wiele organizacji pozarządowych w tych dwóch krajach podnosi kwestie związane z sytuacją szkół oferujących nauczanie w języku polskim. Wiele z nich ma powiązania z partią polityczną Akcja Wyborcza Polaków na Litwie – Sojusz Chrześcijańskich Rodzin (AWPL-CFA).
Te organizacje pozarządowe również odgrywają rolę w kształtowaniu lojalności mniejszości polskiej. Wiele z nich podlega gminnym ośrodkom kultury. Oferują również możliwości edukacyjne dla członków społeczności mniejszości etnicznych. EAPL-CFA prowadzi program mający na celu promowanie dialogu międzykulturowego i przeznacza środki finansowe dla różnych organizacji mniejszości etnicznych w Polsce.
Barok polsko-białoruski obfituje we wzajemne zapożyczenia językowe, dodatki ludowe i zamiłowanie do groteski. Wpływy te stały się źródłem inspiracji dla niektórych najpopularniejszych poetów polsko-białoruskich, takich jak Jan Czeczot.
W rezultacie wiele grup mniejszości etnicznych ma poczucie, że są traktowane korzystniej niż inne grupy. Zwłaszcza Polonia ma większą reprezentację w instytucjach szczebla miejskiego i może otrzymywać wsparcie finansowe. Te czynniki mogą zaostrzać napięcia z innymi grupami etnicznymi.
